A Hero: Kimse Kahraman Değil

Gürkan ŞEN

İranlı yönetmen Asghar Farhadi’nin yeni filmi A Hero (Kahraman), borçları nedeniyle girdiği cezaevinden aldığı birkaç günlük izinde sevgilisinin bulduğu altın dolu çantanın yol açtığı ahlaki ikilemlerle boğuşan Rahim’in öyküsünü anlatmaktadır.

Rahim, sevgilisi Farkhondeh’nin bulduğu altınlarla borcunun bir kısmını ödeyerek cezaevinden kurtulmaya çalışmaktadır. Filmin ilk anlarında, cezaevi hayatının olumsuzluğu intihar eden bir hükümlü üzerinden vurgulanarak Rahim’in motivasyonu oluşturulmaktadır. Bu motivasyon, Rahim’in ilerideki eylemlerinin dinamosu olurken tüm ahlaki ikilemlerinin kökenindeki belirleyici rollerden birini oynar. Rahim, öncelikle altınları bozdurarak borcunun bir kısmını kapatmayı ve böylece alacaklısıyla anlaşarak cezaevinden kurtulmayı amaçlamaktadır. Ancak altın fiyatlarının düşmesi, alacaklıyı ikna etmede zorluk ve eniştesinin kendi maddi düzeninden pek ödün vermek istememesi gibi nedenler sonucu bu amacı gerçekleşmez. Bu noktadan sonra Rahim özelinde ilk ahlaki ikilem oluşur ve altınları sahibine teslim etme kararı alır. Böylece filmin anlatısını oluşturacak olan ilk yapı kurulmuş olur. Bu yapının temelini oluşturan ve karakter motivasyonlarını kuran en önemli şey ise altınlar yani maddiyattır. Bu da sinemanın önemli kavramlarından biri olan MacGuffin kavramını akla getirmektedir.

MacGuffin, yıllardan beri tartışılagelmiş önemli bir sinemasal kavram olma niteliği taşımaktadır. Genellikle filmin başlarında ortaya çıkarak karakterlerin eylemlerine motivasyon kaynağı olan nesne, fikir, kişi ya da bir amacı tanımlar ve filmlerde aksiyonu başlatır¹. Sinemada MacGuffin kullanımı dendiğinde ise akla gelen ilk yönetmen hiç şüphesiz ki Alfred Hitchcock’tan başkası değildir. Hitchcock birçok filminde çeşitli şekillerde MacGuffin kullanmıştır ancak bunların en ünlülerinden biri olması ve konumuzla ilgisinden dolayı Psycho (Sapık, 1960) filmindeki MacGuffin’i örnek vermek uygun olacaktır.

Psycho filminde Marion, patronundan çaldığı 40.000 dolarla birlikte kaçar ve o malum motelde konaklar. Böylece 40.000 dolar filmin aksiyonunu başlatmış ve ana karakterin motivasyonunu oluşturmuştur. Film karakterleri için film evreninde oldukça önemli olan bu MacGuffin yani 40.000 dolar izleyiciler için neredeyse hiçbir önem taşımamaktadır. Onun görevi aksiyonu başlatmak ve bizlere belli bir dramatik yapıyı sunacak olan olaylar silsilesinin fitilini ateşlemektir. A Hero’da ise altın dolu çanta aynı görevi görmektedir. Filmin MacGuffin’i olan bu altınlar, Rahim’i içinden çıkılmaz olaylar silsilesine ve ahlaki ikilemlere sürükleyecek görevi üstlenir. İzleyici için bu altınların hiçbir önemi yoktur. Asıl önemli olan Rahim’in bu kargaşadan nasıl çıkarak cezaevinden kurtulacağıdır. Nihayetinde elde ne altınlar kalır ne de özgürlük.

Filmin başında gördüğümüz merdiven metaforuyla Farhadi, aslında bu çıkışın aynı hızda bir inişi de olacağını gösteriyordu. Rahim cezaevinden izin alarak eniştesinin çalıştığı yere gider ve birçok basamak çıkarak eniştesinin yanına varır. Fakat eniştesi buraya kadar çıkmasının boşuna olduğunu söyler ve çay içmek için tekrar aşağı inerler. Bu boşuna olma durumu, Rahim’in film boyunca yapacağı tüm eylemlerinin genel bir özetini sunar. Girdiği onca çaba, işleri daha da karmaşıklaştırmaktan başka bir işe yaramaz. Her şey boşunadır. Sonucunda geldiği yere yenilmiş, sevgilisinin sevdiği sakalı kesmiş ve saçı kesilen Samson² misali güçsüzleşmiş bir şekilde geri döner.

Farhadi’nin Kahramanları

Farhadi filmleri, alışık olduğumuz üzere, net iyi ve kötü karakterler ortaya koymaz. Herkesin eylemleri belli gerekçelere dayandırılmıştır. Rahim ve alacaklısı Bahram filmdeki mücadelenin en temel iki unsurudur. Fakat ikisinin de davranışları için haklı sebepler vardır. Belki de gönül rahatlığıyla suçlayabileceğimiz tek unsur sistemin kendisidir. Çünkü tüm eylemlerin temelinde para ve dolayısıyla parayı hayatın ana unsuru haline getirmiş sistem vardır. Geri kalan herkes masumdur.

Neredeyse her filminde bu masumluğu karakterlerine yayan Farhadi, ilk kez kullandığı sosyal medya unsuruyla ahlak ve suç meselesine bir katman daha ekler. Günümüz dünyasında giderek daha da belirleyici hale gelen bu unsur, filmde de bir kamu baskısı niteliğinde ortaya çıkarak Rahim’in önüne set çekmektedir. Yardım derneği ve cezaevi ise imajlarını korumak veya düzeltmek amacıyla sosyal medyayı kullanmaktadır.

Anlatıya bu yeni öğeyi ekleyen Farhadi, biçimsel olarak da alışık olmadığımız bir görüntü yönetimi tercih etmektedir. İlk kez çalıştığı Ali Ghazi ve Arash Ramezani adlı iki görüntü yönetmeni, filmin görüntü yönetimini üstlenmektedirler. Kariyerlerine bakıldığında pek tecrübeli olmadıkları anlaşılan bu görüntü yönetmenleri, film genelinde aktüel kamera kullanımını tercih etmektedirler. Anlatısal olarak olaylar üzerine sürekli yeni olayların eklenmesi ve aktüel kameranın bu olayları aynı tansiyon seviyesiyle takip etmesi teorik anlamda birbirini tamamlayan iki unsur olarak görülebilir ancak Farhadi filmlerinin alamet-i farikası olan his unsurunu baltalayan bir pratik sunmaktadır. İzleyiciye pek fazla düşünme fırsatı tanımayan bu form ve içerik tercihi, izleyicinin karakterleri hissetmesine olanak sunmamakta, dolayısıyla karakterlerin davranışları yeterince gerekçelendirilemeyerek yüzeysel anlatı algısına neden olmaktadır.

Böylece, Farhadi, tüm bu yeni tercihleri nedeniyle önceki filmleri kadar vurucu bir film ortaya koymuyor fakat yeniyi arayışı sayesinde gelecek filmlerine olan beklentiyi de taze tutmaktan vazgeçmiyor.

¹ https://www.masterclass.com/articles/writing-101-what-is-a-macguffin-learn-about-macguffins-in-film- literature-and-popular-culture#what-is-a-macguffin

² https://tr.wikipedia.org/wiki/Samson